เมื่อเร็วๆ นี้มีการตีพิมพ์บทความในประชาไทออนไลน์ ในหัวข้อ “เกษตรอินทรีย์ กับระบบอาหารโลก” โดยเนตรดาว เถาถวิล
บทความตั้งคำถามถึงแนวคิด แนวทางและกระบวนวิธีทำงานของเครือข่ายที่ทำงานเกษตรยั่งยืน และความมั่นคงทางอาหาร ว่าคิดวิเคราะห์กันใหญ่ๆ โตๆ แต่พอลงมือทำก็ทำจุ๊กๆ จิ๊กๆ ระดับปัจเจก จะเปลี่ยนแปลงแก้ไขปัญหาใหญ่ระดับทุนนิยมข้ามชาติครอบระบบอาหารได้หรือ ซึ่งก็ต้องขอบคุณเนตรดาวที่เปิดประเด็นให้มีการถกเถียงพูดคุยกัน
เกษตรอินทรีย์ เป็นระบบการเกษตรที่ได้รับการรับรองว่า กระบวนการผลิตปลอดจากการปนเปื้อนของสารเคมี ปลอดภัยต่อผู้บริโภคและเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม ในสังคมไทย เกษตรอินทรีย์ถูกนำเสนอโดยองค์กรพัฒนาเอกชนเมื่อประมาณสองทศวรรษที่ผ่านมา โดยถูกนำไปเชื่อมโยงกับแนวคิดความพอเพียง การพึ่งตนเอง และความยั่งยืน อีกทั้งถูกมองว่าเป็นการพัฒนาทางเลือกเพื่อหลีกหนีออกจากระบบเกษตรกรรมสมัย ใหม่ที่สร้างปัญหาให้เกษตรกร
ในเวลาต่อมา ในฐานะการพัฒนาทางเลือก เกษตรอินทรีย์ถูกยกระดับเป็นยุทธศาสตร์การต่อสู้/ต่อรองกับภัยที่มาจากการ ผลิตและการบริโภคอาหารในระบบอุตสาหกรรม ดังจะเห็นได้จากการนำเสนอประเด็นรณรงค์ในเวลาต่อมา เช่น อธิปไตยทางอาหาร (Food sovereignty) ความมั่นคงทางอาหาร (Food security) และการกินแบบละเมียดละไม (Slow food)
ชี้ประเทศไทยไม่ได้ขาดแคลนอาหารแต่คนเข้าไม่ถึง เกษตรกรไม่มีอำนาจต่อรอง เพราะถูกผูกมัดด้วยเกษตรพันธสัญญา หรือ คอนแทร็ก ฟาร์มมิ่ง แฉชาวบ้านถูกเอาเปรียบตั้งแต่ต้นน้ำยันปลายน้ำ ให้ทำสัญญาสำเร็จรูป รับซื้อตัวอ่อน เมล็ดพันธุ์ อาหาร ปุ๋ย ยาฆ่าแมลง ส่งขายคืนแบบบังคับคุณภาพ บรรษัทตั้งกฎเกณฑ์มาตรฐานเอง ขณะที่รัฐ-กฎหมายเอื้อประโยชน์เต็มรูปแบบ จวกรัฐไม่ส่งเสริมเกษตรกรให้รวมตัวต่อรอง ซ้ำถูกบรรษัทยังแยกชาวบ้านไม่ให้เป็นกลุ่ม วิชาการเตรียมระดมสร้างเครือข่ายนักวิชาการ-นักกฎหมายช่วยเหลือเกษตรกรฟ้องบรรษัท
แฉแผนพัฒนาเศรษฐกิจฯเอื้อนายทุน ระบุชัดภาคเกษตรอยู่ได้ เพราะเกษตรพันธสัญญา ภาครัฐเมินปล่อยเกษตรกรถูกเอาเปรียบ คอนแทร็ก ฟาร์มมิ่ง ทำเกษตรกรยากจนดักดาน บริษัทเอาเปรียบทุกทาง นักวิชาการเผยบริษัทธุรกิจการเกษตรครบวงจรครอบงำตลาด บีบจนเกษตรกรรายย่อยอยู่ไม่ได้ ส่วนประชานิยมรับจำนำข้าวก็ทำลายกลไกตลาด ชาวนารายใหญ่ โรงสีได้ประโยชน์ ชาวนารายเล็กสู้ต้นทุนไม่ไหว ทำไทยเสียแชมป์ข้าวอาเซียนให้เวียดนาม ซ้ำถูกผลักภาระต้นทุนโลจิสติกส์ให้แบกรับเอง ขณะที่โครงการรถไฟรางคู่ก็แค่สนองอุตสาหกรรม ภาคเกษตรไม่ได้ประโยชน์อะไร
นักวิจัยแนะเกษตรกรอนุรักษ์พันธุ์พืชท้องถิ่น เพื่อเก็บไว้ใช้ในอนาคต ตั้งแต่รู้จักพันธุ์ดั้งเดิม เข้าใจสภาพแวดล้อม และพันธุกรรมของพืชแต่ละชนิด ขณะที่สถาบันต่างๆ ระดมอนุรักษ์ บำรุงพันธุ์ อยู่ตลอดเวลาด้วยวิธีการทางวิทยาศาสตร์ แต่เป็นวิธีที่เกษตรกรเข้าถึงยาก ทำให้ต้องพึ่งพาเมล็ดพันธุ์ของบรรษัท ระบุที่ต้องมีกฎหมายคุ้มครองพันธุ์พืช เพราะไทยเป็นสมาชิก WTO จึงต้องทำให้ถูกต้อง แต่ก็มีข้อเสียที่พันธุ์ข้าวบางชนิด ยิ่งพัฒนายิ่งลดความหลากหลายลง ขณะที่พันธุ์พืชบางชนิดก็จดทะเบียนไม่ได้ เพราะไม่เข้าข่าย